پرچم ایران در طول تاریخ

درفش(پارسی) در دوران باستان، بیرق(عربی) بعد از ورود اسلام به ایران، پرچم(فارسی) در زمان معاصر کلماتی در وصف پارچه ای با طرحی خاص بر روی یک چوب که نماد و علامت یک دسته، حزب و کشور بودند.

پرچم ایران در طول تاریخ دست خوش تغییرات بسیاری بوده است. که قصد داریم در ادامه این مطلب به صورت مفصل درمورد آن صحبت کنیم، امیدواریم که مورد پسند شما قرار گیرد.

نخستین پرچم ایران:

درفش شهباز نام پرچم ایران در دوره هخامنشی بوده است.

پرچم ایران در دوران باستان:

«درفشا» نمادی به شکل گاو بالدار که در اوستا به آن اشاره شده است. می توان گفت نخستین پرچم در دوران باستان بوده است. درفش شهباز(شهباز یا شاه باز، نوعی پرنده شکاری که در دامنه رشته کوه های البرز و زاگرس می زیست.) در دوران هخامنشی نماد شاهنشاهی بوده است.

درفش کاویان با دوام ترین پرچم ایران

نام های دیگر این پرچم: درفشِ کیانی، اخترِ کاویانی، عَلمِ فریدون بوده است. همانطور که در اساطیر ایران به آن شاره شده است این پرچم به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم ضحاک بر می گردد، در آن هنگام کاوه برای اینکه مردم را بر علیه ضحاک متحد کند پیش بند چرمی آهنگری خود را بر سر چوبی کرده و آن را بالا گرفت.

به گفته تاریخ نگاران اسلامی، بعدها پادشاهان ایرانی فریدون که پس از قیام کاوه آهنگر به قدرت رسید، هر کدام گوهری به درفش کاوه می افزودند به گونه ای که این پرچم یک میلیون سکه طلا ارزش داشته، تا پایان دوران شاهنشاهی ساسانیان نماد ایران بوده است. پس از حمله عراب به ایران به دست آن ها افتاد واز بین رفت. درفش کاویان با دوام ترین پرچم ایران در تاریخ ایران بوده است که به مدت 988 سال پرچم رسمی شاهنشاهی ایران بوده است.

پرچم ایران در زمان امام حسین:

پس از پخش سریال مختارنامه در صدا و سیمای ایران و پرچم سه رنگی که روی تابوت شهدای ایرانی در تصویر بود نظرهای بسیاری سمت این موضوع رفت که واقعا در زمان امام حسین(ع) پرچم ایران چگونه بوده است؟ برای پاسخ به این سوال باید بگویم که پرچم ایران همان درفش کاویانی در دوره ساسانیان بوده است. نخستین پرچم سه رنگ ایران سال ها بعد در زمان صدرعظمی امیرکبیر طراحی شده که در ادامه همین مقاله به آن می پردازیم.

البته این نکته را هم نباید فراموش کرد که از دیر باز و حتی قبل از اسلام نیز سه رنگ سبز، سفید و قرمز در ایران مورد استفاده بوده است.

پرچم سفید:

بر طبق کتاب تاریخ طبری پرچم منصوب به بنی امیه سفید بوده است. این پرچم نخستین پرچم پس از ورود اسلام به ایران می باشد.

پرچم سیاه:

پرچم سیاه منصوب است به ابومسلم خراسانی فرمانده نظامیان ایران و رهبر جنبش سیاه جامگان، پرچم سیاه بعد از سرنگونی حکومت بنی امیه و برپایی حکومت بنی عباس توسط ابومسلم خراسانی نماد ایران شد.

پرچم ایران در زمان امام رضا(ع):

«در زمان مأمون خلیفه عباسی هنگامی که علی بن موسی الرضا(ع) امام هشتم شیعیان به ولایت عهدی رسید، مأمون بر خلاف سنت عباسیان رنگ سبز که نشان شیعیان بود را به عنوان رنگ پرچم خود برگزید، اما به پیروی از سنت های ایرانی پیش از اسلام متهم شد و به ناچار پس از اعتراضات متعدد، دوباره رنگ سیاه را می پذیرد.»

پرچم ایران در دوران غزنویان:

طبق تصاویری که در کتاب تاریخ رشید الدین آمده است، پرچم ایران در حکومت غزنویان معمولاً به رنگ قرمز و و اغلب شطرنجی بوده است.

پرچم ایران در دوران سلجوقیان:

«امیرِ علَم» یا همان بیرق دار، یعنی کسی که پرچم یا بیرق را حمل می کند، در زمان سلجوقیان مقام مهمی بوده است. برخی در این دوران پرچم رسمی سلجوقیان را قرمز و برخی همان رنگ رسمی عباسیان و غزنویان ، یعنی سیاه می دانند.

نخستین نقش شیر و خورشید بر پرچم ایران:

شیر و خورشید نشانی است که تا قبل از انقلاب اسلامی نماد ملی ایران بوده است. ریشه شیر و خورشید نشان ستاره بینی، خورشید در صورت فلکی اسد(شیر) می باشد. این نشان آمیزه ای از فرهنگ های کهن ایران زمین همچون تازی، ترک، یهودی و مغولی می باشد.

قدیمی ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده بر می گردد به سال 826 هجری قمری، یعنی در دوران تیموریان مغول که از این نماد در سکه هایشان نیز استفاده می کرد.

شیر و خورشید در دوران صفویان و افشار:

شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب صفوی تنها پادشاهان از سلسله صفویان بودند که در طول مدت 230 سال حکومت این خاندان از نقش شیر و خورشید در پرچم خود استفاده نکرده اند. شاه اسماعیل از پرچمی به رنگ سبز و یک دایره زرد در بالای آن استفاده می کرد.  شاه تهماسب  نیز تصویر گوسفند که نماد ماه فروردین(برج حمل)، ماه تولد خودش برای نقش اصلی پرچم و سکه های آن زمان استفاده می کرد.

نماد شیر و خورشید در دوران صفویان تفسیری شیعی پیدا می کند. در آن زمان شیر موجود در شیر و خورشید را نماد و مظهر حضرت علی(ع) و خورشید، را مظهر فر دین و یا عظمت خداوندی می دانستند. البته برخی نیز شیر و خورشید را مظهر دو پایه ایران آن زمان یعنی مذهب و حکومت می دانستند.

پرچم ایران در زمان نادرشاه افشار:

در زمان نادرشاه در درفش شاهی یا بیرق سلطنتی از دو استاندارد پیروی می کرد. درفشی سه رنگ با رنگ های قرمز ، سفید و آبی و دیگری درفش چهار رنگ دارای رنگ قرمز، آبی، سفید و زرد بدون تزئین خاصی استفاده می شد. در این دوران فقط برای مهر نادرش شاه از نشان شیر و خورشید با همراه عبارت «الملک لله» به معنای تمام حکومت از آن خداوند است استفاده می شد.

این طرح در اوایل دورۀ فتحعلی شاه قاجار به تقلید از نشان لژیون دونور فرانسه، در سال های 1222-1225 پدیدار می شود. یک قرن بعد یک نویسنده اروپایی در مورد این پرچم می نویسد: (ایران امروزه به سرزمین شیر و خورشید معروف است.)

پرچم شیر شمیردار به همراه خورشید:

محمدشاه جانشین فتحعلی شاه قاجار دو پرچم برای خود طراحی کرده بود. «یکی پرچمی با نقش شمشیر دو لبه ذلفقار امام علی (ع)» و دیگری «نقش یک شیر خوابیده به همراه خورشیدی که در پشت آن طلوع می کند.» پرچم دوم پرچم اصلی ایران در آن زمان بوده است.

گویا در اواخر دوران فتحعلی شاه قاجار به تدریج این دو پرچم با هم ادغام می شوند. شیر شمشیر در دست نمادی که نخستین بار در عصر محمدشاه قاجار به نشان متعارف ملی تبدیل می شود.

نخستین پرچم سه رنگ ایران:

نخستین پرچم سه رنگ ایران در دوره قاجار زمان ناصرالدین شاه و زمان صدرات امیرکبیر، با سه رنگ سبز سفید و قرمز و با المان شیر و خورشید بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.

از دوران قاجار تصویر دو پرچم وجود دارد که از سال 1306 جزء اولین پرچم های مربع شکل در ایران می باشد. یکی از این پرچم ها در اصل دو رنگ می باشد، نوار سبز در بالا و یک نوار قرمز در پایین با زمینه سفید که در مرکز آن یک شیر و خورشید قرار دارد. دیگری تصویر پرچمی سه رنگ با پهنای نوارهای مساوی است. نقش شیر و خورشید به شکلی روی آن قرار گرفته است که تمام سه رنگ را می پوشاند. این پرچم را می توان به عنوان نخستین پرچم سه رنگ کشور ایران دانست.

معنای سه رنگ پرچم ایران :

برای این سه رنگ تعابیر زیادی شده است. از جمله این که رنگ سبز را به عنوان نشان اسلام، رنگ سرخ را نشانه رشادت و دلاوری (شهادت) و رنگ سفید را نشان صلح و دوستی تفسیر کرده اند. سرنجام در زمان مشروطیت در مهر 1286 پرچم سه رنگ سبز و سفید و قرمز بصورتی که اکنون می شناسیم البته همراه با شیر و خورشید بصورت رسمی تصویب شد.

پرچم ایران در دوران پهلوی:

در زمان رضا شاه پهلوی پرچم مشروطه حفظ شد، با این تفاوت که چهر شیر روی پرچم واقعی تر شد و دیگر خورشید بصورت یک چهره زنانه ترسیم نمی شد. در همین زمان واژه های درفش(پارسی)، بیرق(عربی) جای خودش را به واژه «پرچم» داد.

پیش از انقلاب اسلامی ایران دارای سه نوع پرچم متفاوت بوده است. این پرچم ها عبارتند از:

پرچم با علامت شیر و خورشید:

این پرچم از سه رنگ مساوی سبز و سفید و قرمز تشکیل می شد. سبز در بالا سفید در وسط و سرخ در پایین قرار داشت . نشان شیر خورشید نیز در وسط و رنگ سفید نقش بسته بود.

پرچم بدون علامت شیر و خورشید:

این پرچم از سه رنگ مساوی سبز و سفید و سرخ تشکیل می شد. سبز در بالا سفید در وسط و سرخ در پایین قرار داشت. هیچ نقشی روی این پرچم طراحی نشده بود.

پرچم نظامی در دوران پهلوی:

این پرچم نیز ماننده دو پرچم بالا از همان سه رنگ استفاده شده است. علامت این پرچم بصورت شیر و خورشید به همراه یک تاج پهلوی در بالای آن و گرداگرد شیر و خورشید یک شاخۀ زیتون و یک شاخه بلوط قرار داشت بطوری که در پایین به شکل پاپیون زده به سمت بالا ادامه پیدا می کرد.

پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 در اوایل دوره دولت موقت هنوز از پرچم شیر و خورشید نشان استفاده می شد.  با توجه به اینکه که نماد شیر و خورشید از حالت اسلامی بودن به نماد شاهنشاهی ایران تبدیل شده بود. آیت الله خمینی رهبر انقلاب ایران خواستار برچیدن این نشان ها شدند. بر این اساس مسابقه ای برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار گردید. اگر چه در آن زمان آرم کنونی نیز به مسابقه ارسال شد، اما پذیرفته نشد و نشانی شامل ستاره و مشت گره کرده روی پرچم و اسکناس های اول انقلاب چاپ شد. با این حال تا سال 1359 بر روی برخی از اسناد دولتی هنوز از آرم شیر و خورشید شاهنشاهی استفاده می شد.

پرچم ایران به همراه ارم الله:

پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1359 پرچم ایران به سه رنگ سبز، سفید و قرمز به همراه کلمه «الله» مرکز تغییر یافت. در پرچم جمهوری اسلامی 22 «الله اکبر» نیز به رنگ سفید در حاشیه پایین رنگ سبز و حاشیه بالای رنگ قرمز نقش بسته که نماد سال روز پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن سال 1357شمسی می باشد.

طراح پرچم ایران و آرم الله:

دکتر حمید ندیمی گرافیست، معمار، مترجم و مدرس دانشگاه می باشد. او دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است. از برجسته ترین کارهای طراحی او می توان به نشان رسمی جمهوری اسلامی ایران و پرچم کنونی ایران اشاره کرد.

آرم وسط پرچم ایران نشانه چیست:

همانطور که در تصویر مشاهده می کنید، آرم الله درون رنگ سفید پرچم ایران شعار «لا اله الا الله» یعنی نیست خدایی جزء خدای یکتا و کلمه «الله»  به معنای خدا می باشد.

استاندارد های ابلاغی از سوی سازمان ملی استاندارد برای پرچم ایران:

• پرچم به ترتیب از بالا به پایین از سه رنگ سبز، سفید و سرخ بصورت مساوی تشکیل شده است.
• علامت مخصوص جمهوری اسلامی یا همان کلمه الله با رنگ قرمز در مرکز آن قرار می گیرد.
• 22 بار شعار «الله اکبر» روز 22 بهمن سال روز پیروزی انقلاب اسلامی بصورتی که 11 تای آن بصورت نواره در پایین رنگ سبز و 11 تای دیگر آن بصورت نواره در بالای رنگ سرخ قرار می گیرد.
• حرف الف«الله اکبر» ها در قسمت سبز در زیر کلمه و در قسمت قرمز در بالای کلمه به طور افقی در مرز رنگ سفید قرار می گیرد.
• لا به لای حروف الله اکبر های فوقانی، به رنگ سبز و الله اکبرهای تحتانی، به رنگ سرخ پر می شود.
• نسبت هفت به چهار نسبت طول و عرض پرچم می باشد.
• قطر میله پرچم دو تا چهار سانتی متر و درازای آن سه برابر پرچم و به رنگ اکلیل نقره می باشد.

شعری در مورد پرچم ایران:

در انتهای این مقاله قصد دارم یک دوبیتی زیبا از شاعر گرامی احمد بابایی در مورد پرچم ایران برای شما بنویسم امیدوارم که مورد پسند شما قرار بگیرد.

گوهری از جنس ایمان عتیق آورده‌ایم

یادگاری از رفیقان شفیق آورده‌ایم

پرچم ما قصه دیروز یا امروز نیست

کهنه‌مکتوبی است از عهد عتیق آورده‌ایم